علی کیانی راد، استادیار و رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سخنان اخیر رهبر معظم انقلاب در حوزه اقتصاد و کشاورزی دانش بنیان گفت: ایشان به درستی اشاره کردند که اگر بخواهیم تورم را کاهش دهیم راه اصلی آن افزایش عرضه با اتکا تولید داخل است. همچنین ایشان تاکید درستی داشتند که یکی از راه‌های کاهش تورم این است که بتوانیم عرضه از محل داخل را زیاد کنیم نه عرضه از محل واردات. ایشان در پیام نوروزی شأن تاکید کردند «وقتی صحبت می‌کنیم از کاهش تورم یا افزایش قدرت معیشت مردم ممکن است برخی ذهن شأن به سمت واردات برود».
وی تاکید کرد: حداقل وضعیت بازارهای جهانی بعد از بحران روسیه و اوکراین نشان می‌دهد که سیاستگذاری مقام معظم رهبری طی سالیان گذشته و تاکید ایشان بر تولید و اتکا به تولید داخل حرف کاملاً درستی بوده است و ما طی این سال‌ها باید حرکت می‌کردیم و حرکت‌های خوبی انجام دادیم و باید این حرکت‌ها ادامه دار باشد. یکی از راه‌های کاهش تورم (یعنی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها)، وسعت و فراخ معیشت مردم است که قطعاً از طریق افزایش تولید و افزایش عرضه محصولات با اتکا به تولید داخل و وابستگی کمتر به واردات اتفاق خواهد افتاد. ایشان در سخنان نوروزی خود به دو یا سه راهکار اشاره فرمودند که برای افزایش تولید چه کار باید انجام داد به خصوص محصولات کشاورزی و غذایی که تقریباً سفره مردم وابسته به آن است و تأمین امنیت غذایی با اتکا به تولید داخل هم رده تأمین امنیت ملی است که اگر بیشتر باشد کمتر از آن نیست.
به جای اینکه از ابتدا به افزایش مقیاس متمرکز شویم بر روی انتقال و توسعه فناوری و همچنین افزایش کارایی یعنی هزینه کمتر و افزایش درآمد کشاورز تمرکز کنیم
رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: افزایش تولید از دو طریق اتفاق می‌افتد مورد اول، مقیاس فعالیت را افزایش دهیم یعنی سطوح زیر کشت را افزایش دهیم، راه دیگر که عموماً ما به دلیل محدودیت منابعی که داریم از جمله محدودیت منابع آب و خاک و رعایت پایداری سرزمین که رکن چهارم امنیت غذایی است (علاوه بر فراهمی و دسترسی فیزیکی و اقتصادی و سلامت و الگوی تغذیه) عملاً این امکان پذیر نیست که عموماً در مقیاس بزرگ این کار را انجام دهیم و توسعه بدهیم چرا که منابع زیادی نیاز داریم. ایشان هم درست فرمودند که تنها راهکار باقیمانده افزایش بهره وری تولید است. افزایش بهره وری فی الواقع سه اثر را در خود دارد یعنی سه هدف همزمان حاصل می‌شود. اولین هدف تغییر فناوری است. بهره وری افزایش نمی‌یابد مگر اینکه فناوری تغییر کند. دومین هدف افزایش کارایی است یعنی می‌توانیم با حداقل میزان نهاده حداکثر تولید را به دست بیاوریم یا به عبارت بهتر با کمترین هزینه بیشترین درآمد را تولیدکنندگان بخش کشاورزی ما حاصل کنند. در کنار این دو هدف، توسعه مقیاس نیز می‌تواند اتفاق بیافتد. به جای اینکه از ابتدا به افزایش مقیاس متمرکز شویم بر روی انتقال و توسعه فناوری و همچنین افزایش کارایی یعنی هزینه کمتر و افزایش درآمد کشاورز تمرکز کنیم.
بهره وری آب و خاک فقط با نفوذ دانش و فناوری به بخش کشاورزی امکان پذیر است
وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری هم بر این نکته تاکید داشتند، باید بهره وری از آب و خاک را افزایش دهیم این اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه بتوانیم راه نفوذ دانش و فناوری را به بخش کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی و غذایی باز کنیم. نکته بعدی مقیاس فعالیت است.
رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: وقتی بهره‌وری اتفاق افتاد یعنی افزایش کارآیی و ورود دانش به بخش اتفاق افتاد که قطعاً باید به دنبال خودش کمک کند تا درآمد بخش کشاورزی افزایش پیدا کند. بنابراین سومین مورد افزایش درآمد کشاورزان است. وقتی درآمد کشاورزان افزایش پیدا کند، قطعاً زنجیره ارزش ارتقا پیدا کرده و اشتغال در کل زنجیره ارزش ایجاد می‌شود. مقام معظم رهبری بسیار هوشمندانه این نکته را مطرح کردند که هدفمان باید افزایش تولید باشد. افزایش تولید یعنی افزایش کارآیی و بهره‌وری با هدف کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد کشاورزان و به دنبال آن، اشتغال هم ایجاد می‌شود و معیشت مردم و کشاورزان گسترش پیدا می‌کند و فراخ‌تر می‌شود و به دنبال آن هم با افزایش عرضه و از سوی دیگر، اصلاح الگوی تغذیه، عملاً می‌توان گفت که تورم کنترل می‌شود و قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌توانند منتفع شوند.
کیانی راد با اشاره به اینکه نکته بعدی، بحث حمایت‌ها بود که مقام معظم رهبری در سخنرانی نوروزی خود بر این مسئله تأکید کردند. اینکه ما در سیاست‌های حمایتی خود اعم از سیاست‌های حمایتی قیمتی و غیرقیمتی، هدفمان حمایت از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و غذایی باشد تا پایداری تولید اتفاق بیفتد، اضافه کرد: ایشان در ادامه سخنرانی خود به این نکته اشاره کردند که مباحثی که برای شعار سال انتخاب می‌شود، حرکتی ادامه‌دار است یعنی حرکتی نیست که بگوییم سال گذشته بحث تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها را تمام کنیم و کنار بگذاریم چرا که قطعاً آن حرکت باید ادامه‌دار باشد یعنی باید از ورود دانش و فناوری و نوآوری به زنجیره ارزش محصولات کشاورزی و غذایی مانع‌زدایی کنیم و از فعالیت‌های دانش‌بنیانی که منجر به افزایش بهره‌وری و درآمد کشاورزان می‌شود، حمایت کنیم.
حل و کاهش مسئله تعارض منافع در طول زنجیره ارزش با توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در طول زنجیره ارزش محصولات کشاورزی اتفاق خواهد افتاد
رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی افزود: این مسئله در پیام نوروزی وزیر جهاد کشاورزی و بیانیه صادره از وزارت جهاد کشاورزی هم وجود داشت و تشکیل قرارگاه دانش‌بنیان بخش کشاورزی که می‌تواند این موانع را برای ورود دانش و فعالیت‌های دانش‌بنیان با هدف افزایش بهره‌وری و افزایش درآمد کشاورزان و کنترل تورم و افزایش عرضه محصولات رفع کند با همین هدف صورت گرفته است. با سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی که از گذشته انجام شده و امسال با شدت بیشتری ادامه خواهد داشت شاید بتوان یک ریل‌گذاری اساسی را در این حوزه ایجاد کرد. فعالیت‌های دانش‌بنیان فقط صرف فعالیت‌های زیربنایی، فعالیت‌های عرضه نهاده‌ها و دستیابی به خودکفایی نیست، بلکه در حوزه زنجیره ارزش مثل فرآوری، توزیع محصولات و شفاف‌تر شدن قیمت‌ها و توزیع را شامل می‌شود. حل و کاهش مسئله تعارض منافع در طول زنجیره ارزش با توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در طول زنجیره ارزش محصولات کشاورزی اتفاق خواهد افتاد.
چرا حضور دانش بنیان‌ها در بخش کشاورزی کمرنگ است؟
کیانی راد درباره اینکه چرا در حال حاضر حضور دانش‌بنیان‌ها در بخش کشاورزی کمرنگ است؟، توضیح داد: نظریه‌ای در خصوص ورود فناوری و دانش به بخش کشاورزی وجود دارد. این نظریه بیان می‌دارد که مخاطره‌ای (ریسک) برای ورود دانش و تکنولوژی در نظر گرفته می‌شود که این مخاطره عموماً از طرف خود بهره‌برداران بخش کشاورزی است. ورود دانش و فناوری در بخش کشاورزی خیلی سخت‌تر از سایر بخش‌ها است به دلیل آنکه تولید در این بخش در کشور ما اقتصادی نیست. به طور مثال تولید و توسعه یک بذر جدید تا زمانی که بخواهد انتشار یابد و آثار آن سنجیده شود، ممکن است 10 سال طول می‌کشد. در این بازه زمانی اگر یک کار ترویجی و حمایت مناسب از ارائه خدمات ترویجی برای حوزه دانش وجود نداشته باشد، همچنین اگر تولیدکنندگان بخش کشاورزی توانایی اقتصادی نداشته باشند و حمایت‌های دولتی پشت ورود این دانش نباشد، هیچ پذیرشی صورت نخواهد گرفت. بنابراین اگر بتوانیم تغییری در الگوهای حمایت از محصولات دانش‌بنیان در بخش داشته باشیم یعنی به جای آنکه یارانه‌هایمان را تماماً بر مصرف‌کننده متمرکز کنیم و قسمتی از آن را به سمت ورود دانش منتقل کنیم، عموماً بهره‌وری افزایش پیدا می‌کند. با افزایش بهره‌وری، کیفیت محصول افزایش پیدا می‌کند و هزینه تمام شده، کم می‌شود.
اگر بتوانیم تغییری در الگوهای حمایت از محصولات دانش‌بنیان در بخش داشته باشیم یعنی به جای آنکه یارانه‌هایمان را تماماً بر مصرف‌کننده متمرکز کنیم و قسمتی از آن را به سمت ورود دانش منتقل کنیم، عموماً بهره‌وری افزایش پیدا می‌کند
رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: بنابراین بهتر است ما یارانه‌هایمان را در حوزه مصرف روی دهک‌های پایین درآمدی هدفمند کنیم. از سوی دیگر، مازاد یارانه‌هایی که داریم را در حوزه توسعه سرمایه‌گذاری‌های دانش‌بنیان و حمایت و استفاده از نهاده‌های دانش‌بنیان در حوزه تولید محصولات کشاورزی بیاوریم یعنی باید در زمینه هدفمندی یارانه‌ها تغییر مسیر دهیم. مانند اتفاقی که در مصوبات شورای قیمتگذاری و اتخاذ سیاستگذاری‌های حمایتی در کشت قراردادی افتاد. در این سیاست از یکسو با تولیدکنندگان گندم، برنج و سایر محصولات قراردادهایی منعقد می‌شود و از سوی دیگر، نهاده‌های دانش‌بنیان به آنها ارائه می‌شود. مانند اتفاقی که در لایحه بودجه 1401 اتفاق افتاد. پس از آنکه تغییر نرخ ارز را به طور مثال برای کودهای فسفاته و پتاسه داشتیم ر سال‌های گذشته و ارز این محصولات نیمایی شد، کشاورزان استفاده کمتری به ویژه در حوزه محصولات باغبانی داشتند … قرار شد امسال در بودجه 1401 یارانه‌ای که برای کودهای ازته داشتیم، مقداری کاهش دهیم به دلیل آنکه ممکن است بیش از حد مصرف شوند، و این یارانه به سمت کودهای فسفاته و پتاسه هدایت شوند.
کیانی راد درباره اینکه آیا ممکن است در این راستا قیمت اوره افزایش پیدا کند و کودهای فسفاته و پتاسه ارزان‌تر شود؟، گفت: در حال حاضر به دلیل آنکه قیمت اوره ارزان‌تر است، مصرف بیش از حد است ولی فسفاته و پتاسه کمتر مورد استفاده قرار گرفته به ویژه از سال 99 که ارز این محصولات نیمایی شد. امسال تغییر ریل اتفاق افتاد؛ کودهای فسفاته، پتاسه، بیولوژیک و کودهای آلی باید در کشت‌های قراردادی در اختیار تولیدکننده قرار گیرد تا تغییرمدنظر اتفاق بیفتد. اگر قرار است بذری در کشت‌های قراردادی وجود داشته باشد، مانند آنچه در کشت برنج در حال رخ دادن است و تغییر ریل‌گذاری در کشت قراردادی این محصول ایجاد شده است. اگر مصوبه شورای عالی قیمتگذاری را مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که قرار است بذرهای اصلاح شده‌ای که کیفیت و عملکرد بالایی دارند، در کشت قراردادی در اختیار کشاورزانی که کشت قراردادی برنج را انجام می‌دهند، قرار گیرد.
وی ادامه داد: همین تغییر ریل و مسیر در مورد گندم وجود دارد. حتی می‌توانیم برای ورود دانش در زنجیره ارزش، قراردادهای آتی را برای گندم و برنج در بورس کالا توسعه دهیم که تولیدکننده بتواند محصولش را در بازارهای آتی و بازار بورس کالا پیش‌فروش کند. قرار بود چنین اقدامی چند سال پیش اتفاق بیفتد که نشد و با ارز ترجیحی نظام به هم خورد چون وقتی ارز ترجیحی باشد، انگیزه‌ای برای کشاورزان وجود نخواهد داشت که بتوانند محصولشان را پیش فروش کنند. امسال یکی از حوزه‌های دانشی، حوزه‌های دانشی و هوشمندسازی در زنجیره ارزش، نظام توزیع و نظام کشت قراردادی است. اینکه گفته می‌شود فعالیت‌های دانش‌بنیان در توسعه فعالیت‌های مبتنی بر بلاک‌چین در بخش کشاورزی است. آشنا شدن کشاورزان با دانش روز تجارت و معامله محصولات کشاورزی است که می‌تواند از طریق بورس کالا اتفاق بیفتد.
در حوزه نظام پرداخت یارانه و بودجه بخش کشاورزی تغییر اساسی صورت می‌گیرد
کیانی راد درباره اینکه آیا ترویج این محصول (محصولات دانش‌بنیان و قراردادهای آتی) در بین کشاورزان نیازمند تخصیص بودجه است؟، اضافه کرد: قطعاً ردپای این مسئله از قبل در قانون بودجه 1401 در حوزه فعالیت‌های دانش‌بنیان گذاشته شده و ان‌شاءالله قرار است یک تغییر اساسی در حوزه نظام پرداخت یارانه و بودجه بخش کشاورزی صورت گیرد.
رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی به این پرسش که در حوزه کلزا یکی از دلایلی که گفتند ما نتوانستیم در واقع آن هدفی را که در دوره اقای حجتی برنامه ریزی شده بود به آن دست پیدا کنیم بحث مکانیزاسیون بود. به عنوان مثال گفته می‌شد ما اصلاً کمباین مخصوص برداشت کلزا را نداریم. شما فکر می‌کنید که ما می‌توانیم این را جبران کنیم؟ یعنی الان باید چکار کنیم باید واردات انجام بدهیم یا با استفاده از دانش بنیان‌ها می‌توانیم در داخل این کمباین‌ها را تولید کنیم؟، پاسخ داد: باز بر می‌گردم به پیام مقام معظم رهبری. ایشان یک جمله‌ای را آنجا دارند می‌گویند تولید ملی در واقع راه اصلی عبور از سختی‌ها و دشواری‌های اقتصادی برای کشور است. ببینید نمونه بارز آن را شما در حوزه صنایع دفاعی شاهد هستید. وقتی که صنایع دفاعی ما می‌توانند موشک‌های پیشرفته را تولید بکنند، انواع ادوات، انواع ماشین آلاتی را که در حوزه صنایع دفاعی دارد تولید می‌شود، انواع تانک و نفر بر، قطعاً در حوزه ماشین آلات کشاورزی و مکانیزاسیون هم اتکا به تولید داخل و توان داخل بسیار می‌تواند راهگشا باشد.
در حوزه مکانیزاسیون و ماشین آلات کشاورزی باید بر دانش بنیان‌ها اتکا کرد
وی اضافه کرد: من می‌خواهم بگویم که ما در حوزه مسائل مکانیزاسیون، ماشین آلات واقعاً در حوزه دانشی چیزی را کم نداریم. فقط نیازمند یک تغییر نگرش هست در درجه اول و در مرحله بعد سیاست گذاری برای هدایت بودجه‌ها و سرمایه گذاری در حوزه محصولات دانش بنیان داخلی. تجربیات بسیار زیادی هم وجود دارد. ما باید یک بار برای همیشه در پس ذهن خودمان اتکا به درآمدهای نفتی و استفاده از آنها برای واردات را تبدیل بکنیم به اتکا به دانش داخل، عدم اتکا به درآمدهای نفتی و سرمایه گذاری درآمدهای حاصل از نفت در حوزه تولید ملی و دانش بنیان داخلی.
